Σύγχυση στις τάξεις των εξεγερμένων – νεκρανάσταση του Καντάφι

Αν και η Λιβύη βιώνει την ίδια επαναστατική καταιγίδα που σαρώνει της αραβικές χώρες, η περίπτωση της διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από τις επαναστάσεις σε Αίγυπτο και Τυνησία.
Σύμφωνα με το δυτικό σχήμα περιγραφής των εξεγέρσεων, ένας λαός (στην Αίγυπτο, στην Τυνησία, στην Λιβύη) ξεσηκώνεται σύσσωμος ενάντια σε έναν στυγνό δικτάτορα, που τον καταπιέζει για χρόνια και ζητά δημοκρατία. Ο δικτάτορας κινητοποιεί βέβαια την αστυνομία, η οποία φυσικά κάνει το καθήκον της καταστέλλοντας τον κόσμο, αλλά από το σημείο που και η αστυνομία δεν μπορεί να επιβάλει την τάξη, ο δικτάτορας απομονωμένος πέφτει και στη χώρα έρχεται η δημοκρατία. (Φυσικά, από αυτή την αφήγηση λείπει η αλήθεια πως ο “στυγνός δικτάτορας” μέχρι να τον αμφισβητήσει η εξέγερση, ήταν για τις ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις ένας καθ’ όλα έντιμος συνομιλητής).
Δυστυχώς, το βασικό αυτό σχήμα σε μεγάλο βαθμό παρέχει και στην αριστερά (έστω σε ένα τμήμα της) τα ερμηνευτικά εργαλεία για τις δικές της αναγνώσεις. Αν τώρα, όπως συμβαίνει στη Λιβύη, ο δικτάτορας αντιδρά με όπλα και η εξέγερση μετατρέπεται σε εμφύλιο πόλεμο, τότε σίγουρα ο δικτάτορας είναι «τρελός». Ευτυχώς, ο διαλεκτικός υλισμός και η ιστορική εμπειρία των τόσων επαναστάσεων της ανθρωπότητας μας έχουν δώσει καλύτερα εργαλεία για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στη Λιβύη.



Το παρελθόν του Καντάφι

Ο Καντάφι γεννημένος από φτωχή οικογένεια βεδουίνων γαλουχήθηκε με τις ιδέες του παναραβισμού. Ήρθε στην εξουσία το 1969 σε ηλικία 27 ετών όταν ανέτρεψε τον διεφθαρμένο βασιλιά Ιντρίς, εκλεκτό των ιμπεριαλιστών.
Το πρώτο μέτρο της νέας εξουσίας ήταν το κλείσιμο των αμερικάνικων βάσεων και το διώξιμο του βρετανικού στρατού από τη χώρα. Στη συνέχεια η εθνικοποίηση των πετρελαίων, που ως τότε εκμεταλλεύονταν οι μεγάλες εταιρείες του πετρελαίου, των μεγάλων επιχειρήσεων και τραπεζών. Με τα χρήματα που εξασφαλίζει η ροή του πετρελαίου κάνει μια πρωτόγνωρη για αφρικάνικη χώρα κοινωνική πολιτική, καθώς σε λίγα χρόνια εξασφαλίζει σε όλους τους κατοίκους δωρεάν πρόσβαση σε υγεία και παιδεία και επιπλέον πολύ φτηνή στέγη και μετακινήσεις. Το νέο καθεστώς της «Τζαμαχιρίγιας» δίνει για πρώτη φορά ίσα δικαιώματα στις γυναίκες, αλλά και στους νέγρους κατοίκους του νότου της χώρας. Η πάμπτωχη Λιβύη γίνεται σε μια δεκαετία η χώρα με το καλύτερο βιοτικό επίπεδο της Αφρικής.
Στο εξωτερικό ο Καντάφι στρέφεται προς την ΕΣΣΔ αλλά και τα διάφορα απελευθερωτικά κινήματα. Ακολουθεί αρχικά το όραμα του παναραβισμού μαζί με την Αίγυπτο του Νάσερ, που όμως γρήγορα καταρρέει. Σταθερός και δραστήριος υποστηρικτής του Παλαιστινιακού κράτους είναι σε διαρκή σύγκρουση με το Ισραήλ. Αυτό όμως που εξοργίζει κυρίως τους ιμπεριαλιστές είναι πως χρηματοδοτεί (και συχνά εκπαιδεύει στο εσωτερικό) όλες αυτές τις οργανώσεις που η δύση ονομάζει «τρομοκρατικές»: τους παλαιστίνιους του Αμπού Νιντάλ, τον ιρλανδικό ΙRA, το FARK της Κολομβίας, τον Κόκκινο Στρατό της Ιαπωνίας, το αντάρτικο στις Φιλιππίνες, κλπ.
Οι ιμπεριαλιστές απαντούν με σκληρό τρόπο. Η Λιβύη γίνεται το κατεξοχήν «κράτος τρομοκράτης» και ο αμερικάνος πρόεδρος Ρήγκαν ονομάζει τον Καντάφι «λυσσασμένο σκύλο» και περνά από τα λόγια στα έργα. Το 1986 σαν απάντηση σε βομβιστική επίθεση στο Bερολίνο με τρεις Aμερικανούς στρατιώτες νεκρούς (την οποία χρεώνουν στον Καντάφι) οι HΠA βομβαρδίζουν την Tρίπολη και τη Bεγγάζη, σε μια αεροπορική επιδρομή με 60 νεκρούς, ανάμεσά τους και την κόρη του Καντάφι. Σοβαρότερο όμως πλήγμα είναι το οικονομικό εμπάργκο που επιβάλει η Δύση με αποτέλεσμα την οικονομική ασφυξία της χώρας. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, βασικού εμπορικού εταίρου η δοκιμαζόμενη από το εμπάργκο οικονομία πιέστηκε στα όρια της. Από εκείνη την εποχή –μέσα δεκαετίας 90- ξεκινά σταδιακά η στροφή της πολιτικής του Καντάφι.

Η στροφή

Στα διάφορα εξωτερικά μέτωπα παίρνει σταδιακά θέσεις ολοένα πιο κοντά στις θέσεις των δυτικών ιμπεριαλιστών. Σημείο σταθμός είναι η υποχώρηση του στο θέμα της επίθεσης στο Λόκερμπι το 1988, αρχικά με την παράδοση των δύο Λιβύων που κατηγορούνταν και τέλος το 2003 με την αποζημίωση των οικογενειών τους, με αντάλλαγμα την πλήρη άρση του εμπάργκο από τον ΟΗΕ. Οι ευρωπαίοι ηγέτες, ο ένας μετά τον άλλον βιάζονται να κλείσουν επωφελείς συμφωνίες μαζί του. Οι ΗΠΑ, ωστόσο, ακόμη συνεχίζουν το εμπάργκο.
Στο εσωτερικό, ξεκινά μια σταδιακή διαδικασία ξηλώματος των κατακτήσεων της δεκαετίας του ’70 και του ’80. Ο Καντάφι προχωρά σε γενικευμένες ιδιωτικοποιήσεις και υπογράφει εξευτελιστικές συμβάσεις με τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες για τα τεράστια αποθέματα του λιβυκού υπεδάφους. Ακολουθώντας μια ξεκάθαρα φιλελεύθερη πολιτική, αποδυναμώνει σταθερά το κράτος πρόνοιας. Οι τιμές όλο και αυξάνονται, οι μισθοί μένουν σταθεροί, η ανεργία διαρκώς μεγαλώνει. Η οικονομική αυτή πολιτική που πλήττει τους φτωχότερους, συνδυάζεται με μια αλματώδη δημογραφική έκρηξη που επέτρεψε η προηγούμενη οικονομική άνεση. Η Λιβύη που στο τέλος της δεκαετίας του 70 αριθμούσε 2,5 εκατ άτομα τώρα αριθμεί πάνω από 6 εκατομμύρια πληθυσμό, (προφανώς, στη συντριπτική του πλειοψηφία νέο ηλικιακά).
Η διαρκώς ογκούμενη δυσαρέσκεια βρίσκει έκφραση κυρίως στους ισλαμιστές. Πρώτη αντίδραση το μαχητικό φοιτητικό κίνημα στην Βεγγάζη το 95 καταστέλλεται σκληρά. Οι φοιτητές φυλακίζονται στην Αμπού Σαλίμ. Ένα χρόνο μετά, η εξέγερση στην φυλακή καταστέλλεται ξανά: ο Καντάφι βομβαρδίζει τη φυλακή και νεκροί είναι πάνω από 1000 φυλακισμένοι φοιτητές. Το καθεστώς ξεκινά κυνήγι εναντίον των ισλαμιστών και διαλύει τις οργανώσεις τους που έκτοτε στην Λιβύη βρίσκονται στην παρανομία.
Μετά την 11η Σεπτέμβρη, η αντιμετώπιση του «ισλαμικού κινδύνου» θα γίνει το όχημα για τον ιστορικό συμβιβασμό με τις ΗΠΑ. Ο Καντάφι θα πάρει θέση υπέρ της εισβολής στο Αφγανιστάν και θα συνεργαστεί έμπρακτα μαζί τους δίνοντας πληροφορίες για τους ισλαμιστές. Το 2004 οι ΗΠΑ αίρουν το εμπάργκο και ξεκινούν στενή συνεργασία εναντίον της «τρομοκρατίας». Το 2011 πλέον, ο πρώην «λυσσασμένος σκύλος» είναι πια για τους ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ ένας αξιοσέβαστος ηγέτης.
Ένα στοιχείο τέλος με ξεχωριστή σημασία είναι η στροφή του Καντάφι από το ενδιαφέρον για τις αραβικές υποθέσεις και τη Μέση Ανατολή στον Παναφρικανισμό που ο ίδιος εξαγγέλλει με το όραμα των Η.Π.Αφρικής. Διεκδικεί για τη Λιβύη έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις της ηπείρου με λόγια και έργα. Σε αυτό το πλαίσιο χρηματοδοτεί και βοηθά κάθε είδους αντιιμπεριαλιστικές οργανώσεις στις υποσαχάριες χώρες. Αυτός ο προσανατολισμός είναι ένα ακόμη σημείο τριβής με μια μερίδα του αραβικού στην μεγάλη του πλειοψηφία πληθυσμού της Λιβύης. Μια τριβή που στις αρχές της δεκαετίας εκφράστηκε με ρατσιστικά πογκρόμ εναντίον των νέγρων κάτοικων της Λιβύης και των μεταναστών. Παράλληλα, είναι αλήθεια ότι όλο το διάστημα της μεγάλης στροφής, ο Καντάφι είναι και ικανός και θρασύς ώστε να προσπαθεί να κρατάει το νήμα με το παρελθόν του, με λόγια και με συμβολικά έργα.

Η εξέγερση

Για την εξέγερση σήμερα τα ερωτήματα που γέννιουνται είναι πιο πολλά από τις βεβαιότητες. Η εξέγερση συγκεντρώνει ένα ετερόκλητο πολιτικά πλήθος ενάντια στον Καντάφι. Να πει κανείς ότι στην πρώτη γραμμή είναι οι νέοι, είναι κοινοτυπία. Όχι μόνο γιατί σε κάθε επανάσταση η νέοι είναι ο κορμός της, αλλά πολύ περισσότερο που μιλάμε για μια χώρα με το 70% νέους! Πολιτικά η αντιπολίτευση φαίνεται να είναι εντελώς ανομοιογενής. Το γεγονός ότι η επανάσταση άρχισε και σταθεροποιήθηκε στην Βεγγάζη και γενικά στην Κυρηναϊκή μπορεί να είναι μια ένδειξη, μπορεί και όχι. Η Κυρηναϊκή είναι η πιο συντηρητική επαρχία της χώρας με οπαδούς παραδοσιακά του βασιλιά Ιντρίς, αλλά (κυρίως) ισχυρό ισλαμικό κίνημα. Από την άλλη, από εκεί ξεκινούσε πάντα η αντίσταση στο καθεστώς Καντάφι και επιπλέον, το αίμα που χύθηκε σε προηγούμενες κινητοποιήσεις στην περιοχή βαραίνει σε όλο τον πληθυσμό της. Η εύκολη (?) επικράτηση στην ηγεσία της εξέγερσης των στελεχών που αποσκίρτησαν από το καθεστώς Καντάφι, σαν τον πρώην υπουργό δικαιοσύνης Μουσταφά Αμπντέλ Τζαλίλ, επίσης μπορεί να είναι ένα στοιχείο για κάποια πρώτα συμπεράσματα.
Παρομοίως, ενδεικτική μπορεί να είναι η σχέση των εξεγερμένων με τους δυτικούς ιμπεριαλιστές. Σε πρώτη φάση οι εξεγερμένοι αρνήθηκαν κάθε στρατιωτική «βοήθεια» από τους ιμπεριαλιστές. Στη συνέχεια, ο επικεφαλής της λιβυκής αντιπολίτευσης Αμπντέλ Τζαλίλ αφού ζήτησε (και πέτυχε καταρχήν από τη Γαλλία) την αναγνώριση της εξουσίας του, πιέζει τους δυτικούς να επιβάλλουν αποκλεισμό πτήσεων στη Λιβύη. Έχει διαρρεύσει άλλωστε, ότι μέσα στον αναβρασμό της εξέγερσης, ένας αριθμός αμερικανών πεζοναυτών και/ή στρατιωτικών συμβούλων έχει αποβιβαστεί στην Βεγγάζη. Από την άλλη είναι επίσης γεγονός, ότι καμιά δεκαριά βρετανοί κομάντος συνελήφθησαν από κάποιους εξεγερμένους και αφέθηκαν ελεύθεροι μόνο μετά από πολλές πιέσεις και διαβήματα της Βρετανίας. Αυτή τη στιγμή δεν μπορεί κανείς έξω από τη Λιβύη να ξέρει με βεβαιότητα τις διεργασίες -και τις συγκρούσεις ενδεχομένως- μέσα στο στρατόπεδο της αντιπολίτευσης.
Στην άλλη πλευρά τα πράγματα επίσης δεν είναι εντελώς καθαρά. Το βέβαιο είναι πως ο Καντάφι δεν είναι απομονωμένος σαν τον Μουμπάρακ και τον Μπεν Άλη. Η επίσημη δυτική ειδησεογραφία κάνει λόγο για νέγρους μισθοφόρους δίνοντας μάλιστα στη δημοσιότητα και κάποια αστρονομικά ποσά που υποτίθεται ότι παίρνουν. Η χρήση μισθοφορικού στρατού από τον Καντάφι δεν μπορεί να αποκλειστεί. Από την άλλη, η (τουλάχιστον τραβηγμένη) κατηγορία ότι ετοίμαζε μισθοφορικό στρατό «για να ηγεμονεύσει στην Αφρική» ακουγόταν από τους αντιπάλους του στην ήπειρο πριν την εξέγερση και τώρα ήρθε «να επιβεβαιωθεί σαν έτοιμη από καιρό». Επίσης είναι πιθανόν, ένα μέρος τουλάχιστον των «νέγρων μισθοφόρων» να είναι απλώς οι νέγροι κάτοικοι του νότου της Λιβύης (οι Τεμπού, οι οποίοι άλλωστε δεν μιλάν και αραβικά) που είναι έτσι κι αλλιώς από τους πιστότερους οπαδούς του Καντάφι. Ή ίσως και από τους διάφορους ακτιβιστές των «παναφρικανικών σχεδίων» του ή ακόμη και των (αρκετών) «αφρικάνων αντιιμπεριαλιστών» που βρίσκονταν στη Λιβύη. Το πιο πιθανό είναι πως τον Καντάφι στηρίζει ένα τμήμα των -όποιων- πολιτικών οπαδών του. Και αυτοί φαίνεται πως είναι και αρκετοί και αποφασισμένοι, όσο αποφασισμένοι δείχνουν να είναι και οι εξεγερμένοι.
Το βέβαιο είναι πως η εξέγερση πλέον έχει μετεξελιχθεί σε έναν εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους οπαδούς και τους αντιπάλους του καθεστώτος Καντάφι. Και αν η έκβασή της στο στρατιωτικό σκέλος δείχνει αμφίρροπη, εξίσου θολή μοιάζει και η πολιτική αποκρυστάλλωσή της.


Κ. Ρουσίτης

Κείμενο από Avant Garde 
Χάρτες από Γκαρίζω