Sebastião Salgado

Ο Σαλγάδο γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1944 σ’ ένα μικρό χωρίο, το Aimorés, της πολιτείας Minas Gerais στη Βραζιλία. Ήταν το έκτο παιδί και το μοναδικό αγόρι, μιας πολύτεκνης οικογένειας με οκτώ παιδιά. Σπούδασε οικονομικές επιστήμες στο Σάο Πάολο και στις ΗΠΑ και το 1968-1969 εργάστηκε στο Υπουργείο Οικονομικών στη Βραζιλία. Το ’69 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Βραζιλία για πολιτικούς λόγους.

Εδώ θα πρέπει να γίνει μια σύντομη αναφορά στην πολιτική κατάσταση της Βραζιλίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς είναι η εποχή στην οποία γεννήθηκε και ενηλικιώθηκε ο Σαλγάδο και προφανώς επηρέασε την πολιτική του σκέψη και κατ’ επέκτασιν και τη φωτογραφική του ματιά.

Η πρώτη περίοδος της ζωής του Σαλγάδο, από τη γέννησή του μέχρι την ενηλικίωσή του συμπίπτει με τη «Δεύτερη Δημοκρατία» της Βραζιλίας (1945 – 1964), η οποία χαρακτηρίστηκε από πολιτική αστάθεια. Διάφορες κυβερνήσεις προσπαθούν να εκσυγχρονίσουν την Βραζιλιάνικη οικονομία, χωρίς όμως να έχουν τη δύναμη να θίξουν τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα: μεγάλα ποσοστά φτώχειας, ακτήμονες αγρότες και μεγάλες αγροτικές ιδιοκτησίες, απαιτήσεις των ιθαγενών για περισσότερα δικαιώματα, εργατικές διεκδικήσεις για βελτίωση των επιπέδων διαβίωσης, παρεμβάσεις του στρατού στην πολιτική… Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες οι προσπάθειες πολλών κυβερνήσεων να χρησιμοποιήσουν το κράτος σαν μοχλό ανάπτυξης, συνεχώς αποτυγχάνουν.

Η περίοδος αυτή κλείνει με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 1 Απρίλη του 1964. Από τότε και έως το 1985 («anos de chumbo», τα μολυβένια χρόνια όπως ονομάζονται) στην εξουσία εναλλάσσονταν διάφοροι στρατηγοί διορισμένοι απ’ το στρατό. Οι διάφορες χούντες εγκαινιάζουν μια σκληρή νεοφιλελεύθερη πολιτική που συνοδεύεται από έναν συνεχώς αυξανόμενο περιορισμό πολιτικών ελευθεριών και αύξηση της καταστολής. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες άρχισαν να αναπτύσσονται πυρήνες αντίστασης, κυρίως γύρω και μέσα στα πανεπιστήμια και τα σχολεία. Εμφανίζονται και αναπτύσσονται πολλές ακροαριστερές ομάδες (δίπλα και σε ανταγωνισμό με το παραδοσιακό ΚΚ), οι οποίες στρατολογούν κυρίως νεολαία. Το 1968 ξέσπασε ένα φοιτητικό κίνημα ενάντια στη χούντα. Παράλληλα, αριστερές οργανώσεις που λειτουργούσαν με τη λογική του αντάρτικου πόλεως, άρχισαν τη δράση τους απαγάγοντας ξένους διπλωμάτες. Το 1969 απήγαγαν στο Ρίο τον Αμερικανό πρέσβη στη Βραζιλία.

Προβλήματα άρχισαν να υπάρχουν ακόμα και μέσα στο σώμα των αξιωματικών, οι οποίοι διαιρέθηκαν μεταξύ αυτών που πρότειναν έναν περιορισμένο και ελεγχόμενο εκδημοκρατισμό και σ’ αυτούς οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο στρατός θα πρέπει να έχει τον απόλυτο έλεγχο της πολιτικής κατάστασης. Τελικά οι σκληροπυρηνικοί χουντικοί κατάφεραν να επικρατήσουν και το 1969 ο στρατός διόρισε αρχηγό του κράτους το στρατηγό Emilio Garrastazu Médici, ο οποίος για να χτυπήσει το φοιτητικό κίνημα και τις οργανώσεις των ανταρτών, προχώρησε σε μεγαλύτερο περιορισμό των ελευθεριών και σε αύξηση της καταστολής.

Ο Σαλγάδο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Βραζιλία το 1969 και μαζί με την σύζυγό του Lélia Wanick Salgado – φωτογράφος και αυτή – εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι, όπου μεταξύ των ετών 1969-1971 ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στα οικονομικά στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Είναι περιττό να αναφερθεί ότι το Παρίσι εκείνης της εποχής εξακολουθούσε να ζει στον απόηχο του Μάη του 68…

Στη συνέχεια εργάστηκε σε διάφορες εταιρείες αλλά, όταν προσελήφθη από τον Διεθνή Οργανισμό Καφέ, για να ελέγχει την παραγωγή στην Αφρική, το γεγονός αυτό έμελλε να αλλάξει τη ζωή του. Εκεί στην Υποσαχάρια Αφρική (Sahel), με μια μικρή φωτογραφική μηχανή που του δάνεισε η γυναίκα του έβγαλε τις πρώτες φωτογραφίες, φωτογραφίζοντας τις επιπτώσεις της ξηρασίας. Όταν εμφάνισε το φιλμ αποφάσισε ότι θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη φωτογραφία και έτσι το 1973 εγκατέλειψε την καριέρα του οικονομολόγου.

Αρχικά εργάστηκε ως ρεπόρτερ και το 1975 άρχισε να συνεργάζεται με το φωτογραφικό πρακτορείο Sygma που βρίσκεται στο Παρίσι και το Gamma. Αυτό το διάστημα φωτογράφησε μετανάστες εργάτες στην Ευρώπη, ενώ από το 1977 άρχισε να ταξιδεύει σε διάφορα μέρη του κόσμου για τις, μεγάλης χρονικής διάρκειας εργασίες του, αφιερωμένες σε θεματικές ενότητες.

Το 1979 έγινε μέλος του Magnum Photos (διεθνής συνεργασία φωτογράφων). Εξαιτίας αυτής της συνεργασίας το Magnum σώθηκε από την άσχημη οικονομική κατάσταση που βρίσκονταν τα τελευταία δέκα χρόνια, καθώς ο Σαλγάδο έγινε ξαφνικά διεθνώς αναγνωρισμένος φωτογράφος, φωτογραφίζοντας την απόπειρα δολοφονίας που έγινε εναντίον του προέδρου των ΗΠΑ Ρ. Ρίγκαν. Την περίοδο αυτή ταξίδεψε για να καλύψει τους πολέμους στην Αγκόλα και την Ισπανική Σαχάρα, καθώς και τη συλλήψη των ισραηλινών ομήρων στο Entebbe.

Το 1986 εξέδωσε την πρώτη του μεγάλη φωτογραφική συλλογή, Other Americas. Το έργο αυτό είναι προϊόν μακρόχρονης περιοδείας του Σαλγάδο στη Λατινική Αμερική (ξαναγυρίζοντας και στη Βραζιλία), από το 1977 έως το1984. Με τις φωτογραφίες που παρουσιάζει σ’ αυτό το έργο, ο Σαλγάδο δεν προσπαθεί μόνο να καταγράψει τη φτώχεια και την εξαθλίωση των λατινοαμερικάνων αγροτών – απογόνων των ινδιάνων, αλλά επιδιώκει κυρίως να αφηγηθεί την επιμονή τους στην διατήρηση της κουλτούρας τους και την άκαμπτη αντίστασή τους.

Το 1986 παρουσίασε ακόμα μία μεγάλη συλλογή, το έργο, Sahel: l’homme en détresse, αποτέλεσμα της 15μηνης περιοδείας του στην Υποσαχάρια Αφρική μαζί με το γαλλικό τμήμα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν ενάντια στα αποτελέσματα που είχε στους πληθυσμούς, η ξηρασία που έπληττε την περιοχή. Και εδώ η φωτογραφική ματιά του Σαλγάδο κινείται προς δύο κατευθύνσεις. Δεν προσπαθεί να καταγράψει μόνο την ανθρώπινη οδύνη και δυστυχία, την αγωνία που βιώνουν αβοήθητοι μπροστά στην πείνα, αλλά προσπαθεί να αναδείξει την αξιοπρέπειά τους και το κουράγιο με το οποίο αντιμετωπίζουν τον πόνο.

Τη δουλειά του αυτή συμπλήρωσε δημοσιεύοντας το 1988 τη δεύτερη συλλογή του για τη δυστυχία των ανθρώπων της Υποσαχάριας Αφρικής, Sahel: el fin del camino.

Από το 1990 αρχίζει να εργάζεται μαζί με τη Λέλια για την αποκατάσταση ενός τμήματος του Ατλαντικού δάσους της Βραζιλίας και ίδρυσαν το Ινστιτούτο Terra, το οποίο έχει ως στόχο να προωθήσει την αναδάσωση, την προστασία του δάσους και την περιβαλλοντική ενημέρωση. Η προστασία του περιβάλλοντος θα αποτελέσει για το Σαλγάδο ένα από τα ζητήματα για τα οποία θα δραστηριοποιηθεί τα επόμενα χρόνια και ταυτόχρονα μια ακόμα θεματική ενότητα για τη δουλειά του ως φωτογράφος.

Το 1991 εξέδωσε τη συλλογή φωτογραφιών με τίτλο: An Uncertain Grace, με ένα εισαγωγικό δοκίμιο του Eduardo Galeano. Η συλλογή αποτελείται από τέσσερα μέρη: φωτογραφίες της περιόδου 1974 – 1987, φωτογραφίες από το λιμό στο Σαχέλ του 1984-1985, φωτογραφίες από τη Λατινική Αμερική, 1977-1984 και φωτογραφίες εργατών που έβγαλε το 1986.

Η τελευταία αυτή θεματική ενότητα του έργου θα παρουσιαστεί με πιο ολοκληρωμένο τρόπο στην επόμενη συλλογή του Σαλγάδο.

Το 1993 δημοσίευσε το πιο σημαντικό ίσως έργο του, Workers: An Archaeology of the Industrial Age, στο οποίο συγκέντρωσε φωτογραφίες από τις επισκέψεις του σε 26 χώρες, σε διάστημα έξι χρόνων (1986 και του 1992).

Με αυτές τις φωτογραφίες (και στα δύο παραπάνω έργα) ο Σαλγάδο θέτει ένα διπλό στόχο. Κατ΄ αρχάς καταγράφει και αναδεικνύει όψεις της σύγχρονης εργατικής τάξης σε παγκόσμιο επίπεδο, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση μιας οπτικής παγκόσμιας ταξικής ενότητας. Με το έργο αυτό, το οποίο εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, σε μια εποχή δηλαδή που είχαν γίνει αρκετά της μόδας «αναλύσεις» περί του τέλους της εργασίας, ο Σαλγάδο δηλώνει με επιθετικό τρόπο, ότι η εργατική τάξη είναι εδώ… Επιχειρεί να τρομοκρατήσει όχι με το φάντασμα, αλλά με πραγματικές εικόνες της εργατικής τάξης. Γι’ αυτό και επέλεξε να ταξιδέψει σε εκείνες τις χώρες και να φωτογραφίσει εκείνες τις μορφές εργασίας, στις οποίες μπορεί να φανεί με τον πιο ανάγλυφο τρόπο η ταξική διαστρωμάτωση του σύγχρονου κόσμου και η κεντρικότητα της εργατικής τάξης στην παραγωγική διαδικασία.

Φωτογράφησε εργάτες που δουλεύουν στη βαριά βιομηχανία των ανεπτυγμένων δυτικών χωρών. Ταξίδεψε στη Ρωσία και σε άλλες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ για να φωτογραφίσει τους εργάτες που δούλευαν στις βιομηχανίες με τον παλιό τεχνολογικό εξοπλισμό. Και ταξίδεψε στις χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής φωτογραφίζοντας τους εργάτες γης και τους εργάτες που δουλεύουν σε τομείς της παραγωγής, χωρίς τεχνολογικό εξοπλισμό.

Σε αυτή την τελευταία ενότητα ανήκουν οι συγκλονιστικές φωτογραφίες (και ίσως οι πιο γνωστές από όλο το έργο του) από τα ορυχεία χρυσού της Serra Pelada στη Βραζιλία (από τη συλλογή, An Uncertain Grace). Στα ορυχεία αυτά εργάζονταν εκείνη την εποχή, υπό την διεύθυνση της στρατιωτικής αστυνομίας, σχεδόν 80.000 εργάτες (ιθαγενείς από τις γύρω περιοχές). Ο Σαλγάδο έκανε την πρώτη έκθεση φωτογραφίας με θέμα τους εργάτες της Serra Pelada το 1986. Σ’ αυτές της φωτογραφίες δεν εικονογραφείται «απλώς» η απάνθρωπη εκμετάλλευση που υφίστανται οι εργάτες των ορυχείων (εμφανής ούτως ή άλλως και σοκαριστική), αλλά η δύναμή τους να αντισταθούν. Η πιο γνωστή ίσως φωτογραφία του έργου του Σαλγάδο, είναι αυτή με την οποία έχει απαθανατίσει (θα μπορούσαμε να πούμε αφηγείται την ιστορία) έναν εργάτη των ορυχείων τη στιγμή που μαλώνει με τον αστυνομικό φρουρό. Ο εργάτης κρατάει το όπλο του αστυνομικού από την κάννη, η οποία σχεδόν ακουμπάει στο στήθος του. Αυτός που έχει όμως παγώσει από φόβο είναι ο φρουρός.

Ο δεύτερος στόχος αυτών των έργων είναι η παρουσίαση των μετασχηματισμών που υφίσταται η εργασία (στα μέσα της δεκαετίας του 80 και στις αρχές της δεκαετίας του 90) και των συνεπειών που επιφέρουν αυτοί οι μετασχηματισμοί στις ζωές των ανθρώπων. Ο Σαλγάδο αναδεικνύει κάποιες πτυχές που σχετίζονται με την εξέλιξη της εργασίας, οι οποίες θα αποτελέσουν αυτόνομες θεματικές ενότητες την επόμενη περίοδο. Η πιο σημαντική από αυτές είναι η καταγραφή των οικονομικών και τεχνολογικών εξελίξεων (κυρίως στις αγροτικές περιοχές), που αναγκάζουν τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να αναζητήσουν αλλού δουλειά. Η μετανάστευση, μαζί με τις διαδικασίες αστικοποίησης των αναπτυσσόμενων χωρών και της δημιουργίας γιγαντιαίων πόλεων, θα αποτελέσουν κάποια από τα βασικά ενδιαφέροντα του Σαλγάδο στα επόμενα χρόνια.

Το 1994 έφυγε από το Magnum και μαζί με τη σύζυγο του Λέλια δημιούργησαν το δικό τους φωτογραφικό πρακτορείο, το Amazonas Images στο Παρίσι.

Το 1997 προσθέτει στο έργο του της απεικόνισης της αντίστασης των καταπιεσμένων τη συλλογή, Terra: Struggle of the landless. Εδώ αφηγείται τη σκληρή ζωή των ακτημόνων χωρικών-εργατών γης της Βραζιλίας και τους αγώνες τους (σκληρούς και πολύνεκρους) εναντίον των γαιοκτημόνων και της κυβέρνησης. Μέσα από αυτές τις φωτογραφίες αναδεικνύεται η δύναμη της συλλογικότητας του κινήματος των χωρίς γη. Πρόκειται για ένα πολιτικό μανιφέστο, με το οποίο ο Σαλγάδο παρεμβαίνει μαχητικά στην πολιτική κατάσταση της Βραζιλίας και τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ του αγώνα των αγροτών. Το Terra: Struggle of the landless, είναι μια διεθνής υπεράσπιση και προβολή της οργάνωσης των Βραζιλιάνων ακτημόνων MST (Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra).

Το 2000 πραγματοποιεί μια μνημειώδη καταγραφή της σύγχρονης μετανάστευσης με την έκδοση δύο συλλογών φωτογραφιών του, τη συλλογή, Migrations, και τη συλλογή, The Children: Refugees and Migrants. Τα δύο αυτά έργα, στα οποία συγκεντρώνεται η δουλειά από την περιπλάνηση του Σαλγάδο σε 41 χώρες, ακολουθώντας τους δρόμους των πληθυσμών που μεταναστεύουν, αποτελούν το συμπλήρωμα της συλλογής του Workers: An Archaeology of the Industrial Age. Ο Σαλγάδο θα ασχοληθεί όλη τη δεκαετία του 2000 με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, ακολουθώντας τους στις μετακινήσεις τους, ζώντας μαζί τους στους προσφυγικούς καταυλισμούς, περνώντας μαζί τους τα σύνορα και προσπαθώντας να εξηγήσει στον υπόλοιπο κόσμο τις αιτίες που αναγκάζουν κάποιους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τον τόπο τους για χτίσουν αλλού μια καλύτερη ζωή. Τις εξηγήσεις αυτές προσπαθεί να αφηγηθεί στις φωτογραφίες του. Επιδιώκει να μετατρέψει τη φωτογραφική μηχανή, όπως λέει, σε ένα μικρόφωνο με το οποίο ο μετανάστης και ο πρόσφυγας θα κάνουν γνωστά στον κόσμο τα προβλήματά τους και τις αιτίες που τα προκαλούν. Αλλά όπως και στην υπόλοιπη δουλειά του, δεν ενδιαφέρεται να δείξει μόνο την δυστυχία αυτών των ανθρώπων. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που φωτογραφίζει, είναι για το Σαλγάδο άνθρωποι που πρώτα απ’ όλα αξίζουν σεβασμό, ακόμα και θαυμασμό, για τον αγώνα που κάνουν να ξεπεράσουν τις πιο δύσκολες καταστάσεις στις οποίες μπορεί να βρεθεί κάποιος και για τη δυνατότητά τους να προσαρμόζονται δημιουργικά σε ακραίες καταστάσεις και να ξαναρχίζουν τη ρημαγμένη τους ζωή από την αρχή. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο προσπαθεί με τη φωτογραφική του μηχανή να καταγράψει τις μετακινήσεις πληθυσμών και αυτό αποτυπώνεται και στο έργο του.

Ο Σαλγάδο από τη δεκαετία ήδη του 90 φωτογραφίζοντας τους πολέμους στα Βαλκάνια και την Αφρική (όπου και φωτογράφησε τις φρικαλεότητες της εθνοκάθαρσης στη Ρουάντα), ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα να καταγράψει το τι γίνεται με αυτούς που αναγκάζονται να φύγουν για να γλιτώσουν από τους πολέμους. Οι φωτογραφίες του από τα προσφυγικά στρατόπεδα αυτών των περιοχών είναι από τις πιο συγκλονιστικές.

Τα παιδιά έχουν τραβήξει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του. Η μισή του σχεδόν δουλειά για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες αφορά τα παιδιά (δεύτερη συλλογή φωτογραφιών, The Children: Refugees and Migrants). Στις φωτογραφίες του οι εικόνες των παιδιών εκφράζουν μάλλον με τον πιο δυνατό τρόπο την ελπίδα και το πείσμα για αγώνα, το πείσμα να μην υποκύψουν στη δυστυχία. Γι’ αυτό και με τα παιδιά ο Σαλγάδο έκανε κυρίως πορτραίτα (πρόκειται για τα πιο ωραία πορτραίτα της δουλειάς του). Με το πορτραίτο, την απεικόνιση του εκφραστικού προσώπου ενός παιδιού που κοιτάει το φακό συνήθως με αυθάδεια, μπορεί να αποδώσει με πιο δυναμικό τρόπο την αίσθηση της ελπίδας και της πεισματικής αντοχής, που ενδιαφέρεται να αναδεικνύεται από το έργο του.

Το ενδιαφέρον του Σαλγάδο για τα παιδιά που βιώνουν καταστάσεις ακραίας δυστυχίας, δεν περιορίστηκε μόνο στα παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες. Από το 2000 στηρίζει την εκστρατεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την εξάλειψη της παιδικής πολιομυελίτιδας και έχει επισκεφτεί για το σκοπό αυτό πολλές χώρες (τη Σομαλία, το Σουδάν, την Ινδία, το Κονγκό, το Πακιστάν κτλ), φωτογραφίζοντας αυτή την καμπάνια. Όμως σε όλα τα έργα του, με όποιο θέμα και αν ασχολείται, ενδιαφέρεται να καταγράψει και να αφηγηθεί, ποιες είναι οι επιπτώσεις της κοινωνικής αδικίας στις ζωές των παιδιών.

Το 2000 πραγματοποίησε ταυτόχρονα σε τέσσερις διαφορετικές πόλεις του κόσμου την έκθεση με τίτλο «Exodus» (οι φωτογραφίες της οποίας εκδόθηκε σε συλλογή με τον ίδιο τίτλο). Στη συλλογή υπάρχουν περισσότερες από 300 φωτογραφίες, που τραβήχτηκαν στο διάστημα μεταξύ του 1994 και του 1999. Μ’ αυτή τη δουλειά επιχείρησε να εμβαθύνει περισσότερο στις αιτίες της μετανάστευσης που συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, και των επιπτώσεων που επιφέρουν οι μετακινήσεις πληθυσμών.

Το Σεπτέμβριο του 2007 παρουσίασε στη Βραζιλιάνικη πρεσβεία στο Λονδίνο μια έκθεση φωτογραφιών με εργάτες και εργάτριες που δουλεύουν σε όλους τους τομείς της διαδικασίας παραγωγής του καφέ από την καλλιέργεια και τη συγκομιδή του, μέχρι τη μεταφορά και την βιομηχανική επεξεργασία του, σε όλο τον κόσμο (Ινδία, Γουατεμάλα, Αιθιοπία, Βραζιλία κτλ). Με τις φωτογραφίες αυτές ο Σαλγάδο προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους των αναπτυγμένων χωρών για τις συνθήκες εργασίας, κάτω από τις οποίες παράγεται ο καφές.

Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και τη συλλογή Afrika, με εικόνες από τη ζωή στις αγροτικές κυρίως περιοχές της Αφρικής. Η Αφρική είναι στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων του Σαλγάδο. Από εκεί προέρχονται οι πρώτες του φωτογραφίες καθώς και οι πρώτες του συλλογές (τα δύο άλμπουμ, Sahel), έχει κάνει πάρα πολλές εκθέσεις για την Αφρική, έχει δραστηριοποιηθεί μαζί με διεθνείς οργανώσεις για τα προβλήματα των ανθρώπων εκεί και έχει καλύψει τους πολέμους της δεκαετίας του 90. Οι πληθυσμοί της Αφρικής έχουν ίσως υποστεί τις πιο τραγικές συνέπειες των παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων και αυτές τις συνέπειες προσπαθεί ο Σαλγάδο να καταστήσει γνωστές σε όλο τον κόσμο, επιδιώκοντας τη συνειδητοποίηση και την κινητοποίηση των ανθρώπων του ανεπτυγμένου κόσμου. Από τη δουλειά του στην Αφρική προέρχονται οι πιο σοκαριστικές φωτογραφίες του: σκελετωμένοι άνθρωποι (και κυρίως παιδιά), νεκροί από πείνα και από αρρώστιες (συγκλονιστικές εικόνες γονιών που κρατάνε τα νεκρά παιδιά τους), εικόνες φρίκης από τη Ρουάντα, με τις μπουλντόζες να θάβουν στοίβες από πτώματα ανθρώπων, εικόνες προσφυγιάς, μετανάστευσης και απάνθρωπων συνθηκών εργασίας, εικόνες εθνικιστικής βίας… Όμως ο Σαλγάδο μέσα από τη δουλειά του για την Αφρική προσπαθεί να αναδείξει και μια άλλη πτυχή, που υπάρχει σε όλο του το έργο και σιγά-σιγά αρχίζει να παίζει έναν όλο και πιο κεντρικό ρόλο. Αυτό που πάντοτε τον ενδιαφέρει να καταγράψει και να ιστορήσει μέσα από τις φωτογραφίες του, είτε βρίσκεται στη Λατινική Αμερική, είτε σε χώρες της Ασίας, είτε στην Αφρική, είναι το στοιχείο της αξιοπρέπειας και της αντίστασης. Επίσης όμως και το στοιχείο της επιμονής όλων αυτών των ανθρώπων, στη διατήρηση των ιδιαίτερων πολιτισμικών τους παραδόσεων. Στο συνολικό του έργο για την Αφρική, οι εικόνες αυτές είναι από τις πιο όμορφες. Ο Σαλγάδο φωτογράφισε αυτούς τους ανθρώπους – φυλές και χωριά που διατηρούν ακόμα έντονα στοιχεία από το προκαπιταλιστικό τους παρελθόν – όχι για να απαθανατίσει την φολκλορική όψη της Αφρικής, ή για να διασώσει πλευρές του πολιτισμού της ανθρωπότητας που χάνονται, αλλά για να ισχυριστεί (όπως και το ισχυρίζεται σαφώς στις συνεντεύξεις του), ότι ο δυτικός κόσμος θα πρέπει να πάρει υπόψιν του αυτές τις μορφές κοινωνικής οργάνωσης, ανθρώπινης συμβίωσης και εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος, προκειμένου να συγκροτήσει μια απάντηση για τα σοβαρά προβλήματα που είναι κοινά σε όλο τον κόσμο. Με τον τρόπο αυτό προσπαθεί οι φωτογραφίες του να γίνονται το μέσο μιας δημοκρατικής επικοινωνίας όσων ζουν στις αναπτυγμένες χώρες, με τους ανθρώπους οι οποίοι διατηρώντας ακόμα έναν τρόπο ζωής πολύ διαφορετικό, μπορούν να προτείνουν λύσεις για τα παγκόσμια προβλήματα. Για το Σαλγάδο οι κοινωνίες αυτές μπορούν να προσφέρουν τα στοιχεία μιας απάντησης στο ζήτημα της συνεχιζόμενης ανάπτυξης ενός επιθετικού ατομικισμού, που διαλύει κάθε αίσθηση ευθύνης και συλλογικής αντίληψης. Επίσης όμως, μπορούν να προτείνουν και τρόπους εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος που δεν θα είναι ληστρικός και καταστροφικός.

Ο Σαλγάδο έχει δραστηριοποιηθεί έντονα ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή απ’ την αρχή σχεδόν της σταδιοδρομίας του ως φωτογράφος. Φωτογραφίζοντας τους ανθρώπους των αναπτυσσόμενων χωρών, τις αγροτικές περιοχές, όπου οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις οδηγούσαν σε μεγαλύτερη εξαθλίωση τμήματα των πληθυσμών και εξανάγκαζε άλλα να πάρουν το δρόμο της μετανάστευσης, ή φωτογραφίζοντας τους τόπους τελικού προορισμού, ή προσωρινής συγκέντρωσης αυτών των ανθρώπων – τις πόλεις των αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίες ξαφνικά τριπλασίαζαν ή τετραπλασίαζαν τον πληθυσμό τους, κάτω από συνθήκες που τις καθιστούν μη κατοικήσιμες – βιώσιμες, ο Σαλγάδο συνειδητοποιούσε ότι κάποιες από τις αιτίες της φτώχειας συνδέονται με τον τρόπο που οργανώνεται στο σύγχρονο κόσμο η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του πλανήτη και η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Στην Αφρική ο παράγοντας αυτός είναι από τους πιο καθοριστικούς για τις συνθήκες εξαθλίωσης που επικρατούν. Στη Λατινική Αμερική το ίδιο. Ο Σαλγάδο, μαζί με τη Λέλια έχουν εστιάσει από το 1990 το ενδιαφέρον τους και τις προσπάθειές τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους τη Βραζιλία. Στη Βραζιλία ανήκουν τεράστιες εκτάσεις τροπικού δάσους, από τις οποίες καθημερινά καταστρέφεται ένα πολύ μεγάλο κομμάτι. Για το Σαλγάδο η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος στη Βραζιλία συνδέεται άμεσα με τις κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στη βραζιλιάνικη ύπαιθρο και έχουν έχουν αντίκτυπο σε όλο το κόσμο. Το σύστημα της μονοκαλλιέργειας έχει εκτοπίσει ένα τεράστιο κομμάτι παραδοσιακών αγροτικών πληθυσμών, αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν τη γη τους και να συρρεύσουν στις πόλεις, γιγαντώνοντάς τες και εντείνοντας τα προβλήματα των συνθηκών διαβίωσης. Ένα άλλο κομμάτι παραδοσιακών αγροτών έχει μετατραπεί σε εργάτες γης που εργάζονται στις μεγάλες μονοκαλλιέργειες με συμβάσεις μερικής απασχόλησης ορισμένου χρόνου. Τα τροπικά δάση αποψιλώνονται συστηματικά για να δημιουργηθούν μεγαλύτερες εκτάσεις καλλιέργειας. Η διαδικασία αυτή έχει συνέπειες που υπερβαίνουν τη Βραζιλία. Για παράδειγμα, αναφέρει ο Σαλγάδο, η Βραζιλία «έχει καταστεί ο μεγαλύτερος παραγωγός των πορτοκαλιών που πωλούνται στην αγορά των ΗΠΑ και η παραγωγή της έχει αντικαταστήσει εν μέρει την παραγωγή της πολιτείας της Φλόριντα…» Πρόκειται για μια καταστροφή που δεν αφορά απλώς τη «φύση» (ως κάτι διαφορετικό από τις ανθρώπινες κοινωνίες) αλλά τους ανθρώπους εκείνους των οποίων οι συνθήκες επιβίωσης σχετίζονται με την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος: «…λόγω της αποψίλωσης των δασών, της υλοτομίας και των εξαγωγών ξυλείας, των αγροκτημάτων βοοειδών και των εξορυκτικών δραστηριοτήτων καταστρέφουμε τα δάση μας και, ως εκ τούτου, ο ινδιάνικος πολιτισμός, καθώς και οι Ινδιάνοι πεθαίνουν.»

Ο Σαλγάδο μαζί με τη Λέλια δούλεψαν από το 1990 για την αποκατάσταση ενός μικρού τμήματος του τροπικού δάσους στη Βραζιλία. Το 1998 ίδρυσαν μαζί και με άλλους το Ινστιτούτο Terra, για την αποκατάσταση και την προστασία του τροπικού δάσους. Όπως αναφέρει σε συνέντευξή του, έχουν φυτευτεί 5,1 εκατομμύρια δέντρα, ενώ προσπαθούν να χρηματοδοτήσουν την δημιουργία ενός σχολείου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για εκπαιδευτικούς, αγρότες και μηχανικούς αγροτικών περιοχών.

Φυσικά το ενδιαφέρον του Σαλγάδο για την προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί και μια από τις θεματικές για τις οποίες εργάζεται συστηματικά ως φωτογράφος. Το 2004 ξεκίνησε το έργο που ονομάζει, «Genesis», το οποίο θα μπορούσαμε να χωρίσουμε (ίσως κάπως αυθαίρετα) σε δύο ενότητες, οπωσδήποτε άμεσα σχετιζόμενες μεταξύ τους: η μία ενότητα αποτελείται από φωτογραφίες του φυσικού περιβάλλοντος, σε μία κατάσταση, όπου δεν υπάρχει ακόμα (τουλάχιστον δεν είναι ορατή) η ανθρώπινη παρέμβαση. Πρόκειται για πανέμορφες εικόνες από τροπικά δάση, βουνά, παγετώνες, ερήμους, λίμνες, αλλά και εικόνες άγριων ζώων. Ο Σαλγάδο ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο για να καταγράψει την ομορφιά της άγριας ζωής που απειλείται άμεσα: στα τροπικά δάση της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, της Ασίας, στα νησιά Γκαλαπάγκος (από τα οποία ο Δαρβίνος άρχισε την επιστημονική εξιστόρηση της ιστορίας του ανθρώπινου είδους, ως κάτι δομικά όμοιου με τα άλλα είδη του πλανήτη), στην Παταγονία, την Αρκτική και την Ανταρκτική… Με τις εικόνες των τοπίων ο Σαλγάδο προσπαθεί να μεταδώσει το στοιχείο της γαλήνης και της ψυχικής ευφορίας που μπορεί να προσφέρει η φύση. Και ταυτόχρονα να αναδείξει το φυσικό περιβάλλον ως ένα δυναμικό και ενεργητικό πεδίο (εν αντιθέσει με τις αντιλήψεις του φυσικού περιβάλλοντος ως παθητικού πεδίου εκμετάλλευσης). Μέσα από τις φωτογραφίες των ζώων τονίζεται η ενότητα της ζωής στον πλανήτη. Γι’ αυτό και οι συγκεκριμένες φωτογραφίες έχουν αρκετές ομοιότητες, όσον αφορά στην οπτική του φωτογράφου, με αυτές των ανθρώπων, ακόμα και με τις φωτογραφίες πορτρέτων. Συχνά το ζώο που βλέπουμε σε μια φωτογραφία του Σαλγάδο είναι μια ιδιαίτερη, θα λέγαμε ατομική ύπαρξη, που κατά κάποιον τρόπο, μέσω της φωτογραφίας επικοινωνεί με τους ανθρώπους, καθιστώντας γνωστή την ιδιαίτερη κατάστασή του.

Η δεύτερη ενότητα της δουλειάς «Genesis», αποτελείται από φωτογραφίες ιθαγενών πληθυσμών που εξακολουθούν να ζουν σε προκαπιταλιστικές συνθήκες. Ο Σαλγάδο έχει ενδιαφερθεί σε όλο του το έργο να αναδείξει τα προβλήματα των ιθαγενών πληθυσμών σε όλο το κόσμο. Είτε πρόκειται για το έργο του Workers, είτε για το Terra: Struggle of the landless, είτε για τα έργα του για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες ή για την Αφρική, πάντοτε υπάρχει επιμονή στην καταγραφή της κατάστασης των ιθαγενών πληθυσμών, της καταπίεσης που βιώνουν, αλλά και της αντίστασής τους και της επιμονής τους στις πολιτισμικές τους παραδόσεις. Με το πρόγραμμα «Genesis» ο Σαλγάδο προχωράει ακόμα πιο πέρα. Σε αυτό το έργο οι ιθαγενείς πληθυσμοί (κυρίως της πατρίδας του της Βραζιλίας, αλλά και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, της Ασίας και της Ωκεανίας) δεν εμφανίζονται πια καθόλου σαν θύματα εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Αυτό φυσικά δεν συμβαίνει γιατί ο Σαλγάδο υποτιμάει αυτό το ζήτημα, κάθε άλλο μάλιστα, η δραστηριότητά του σε σχέση με την προστασία των τροπικών δασών αφορά κυρίως το ζήτημα της υπεράσπισης των δικαιωμάτων αυτών των πληθυσμών. Αυτό που ενδιαφέρει το Σαλγάδο σε αυτό το έργο, είναι να παρουσιάσει με έναν θετικό τρόπο, εικόνες μιας επιτυχημένης διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και ανθρώπινης συνύπαρξης. Γι’ αυτό και δεν φωτογραφίζει πια τους απογόνους των ιθαγενών που έχουν γίνει εργάτες γης ή έχουν μεταναστεύσει στις πόλεις, αλλά αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι εξακολουθούν να ζουν πιο κοντά σε μια εποχή που προηγήθηκε της κατάκτησής τους από την Ευρώπη. Μέσα από αυτές τις φωτογραφίες αναδεικνύεται ίσως η πιο αισιόδοξη οπτική σε ολόκληρο το έργο του. Οι άνθρωποι αυτοί είναι χαρούμενοι, είναι ξένοιαστοι και παν’ απ’ όλα είναι πολύ ωραίοι. Η ύπαρξη τους μέσα στις φωτογραφίες του Σαλγάδο βεβαιώνει μια ομορφιά της ζωής που μπορούμε να επιτύχουμε ως αποτέλεσμα της προσπάθειας να κάνουμε καλύτερο τον κόσμο.

Με αυτές τις φωτογραφίες ο Σαλγάδο πραγματοποιεί μια ενδιαφέρουσα μετατόπιση, όσον αφορά την επικοινωνία μεταξύ του εικονιζόμενου προσώπου και του κοινού στο οποίο απευθύνεται η φωτογραφία. Στα άλλα έργα του η φωτογραφική μηχανή παίζει το ρόλο ενός μικροφώνου (όπως λέει ο ίδιος Σαλγάδο) και ταυτόχρονα συσκευής αυτόματης μετάφρασης, με τα οποίο ο εικονιζόμενος καταφέρνει να μιλήσει. Εάν δεν υπήρχε η φωτογραφική μηχανή το πρόσωπο θα ήταν βουβό, η γλώσσα του θα ήταν κενή από περιεχόμενο, δεν θα υπήρχε καν. Εδώ στις εικόνες των ιθαγενών υπάρχει κάτι διαφορετικό: η φωτογραφία μας παρουσιάζει μία γλώσσα την οποία θα πρέπει να αποκωδικοποιήσουμε και να κατανοήσουμε. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, το γεγονός ότι αυτό που κυρίως καταγράφεται μέσα από αυτές τις φωτογραφίες είναι οι διάφορες τελετουργικές μορφές έκφρασης και επικοινωνίας αυτών των ανθρώπων. Τελετουργικοί χοροί και παιγνίδια, τελετουργικές βαφές και στολισμοί του σώματος και του προσώπου, τελετουργικές μάσκες, τελετουργικές χειρονομίες… Η τελετουργία των ιθαγενών είναι μια γλώσσα την οποία εμείς θα πρέπει να μάθουμε. Εδώ πια δεν είναι οι ιθαγενείς τα θύματα που χρειάζονται την βοήθειά μας και γι’ αυτό η γλώσσα τους μεταφράζεται αυτόματα από τον φωτογράφο, προκειμένου να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την δυστυχία τους. Εδώ τα θύματα είναι αυτοί στους οποίους απευθύνεται η φωτογραφία ενώ ο λόγος των εικονιζόμενων κρύβεται κάτω από τους τελετουργικούς κώδικες που αναπαριστά ο Σαλγάδο. Για να σωθούμε θα πρέπει να μάθουμε να διαβάζουμε τα σήματα που μας στέλνει, μέσα από τις φωτογραφίες του Σαλγάδο, ένας κόσμος στα πρόθυρα της βιολογικής εξαφάνισης.

Ίσως σ’ αυτό το έργο αναδεικνύεται περισσότερο η ικανότητα του Σαλγάδο ως καλλιτέχνη. Αυτή την πλευρά της δουλειάς του, την αισθητική-καλλιτεχνική ποιότητα του έργου του, ο Σαλγάδο πάντοτε επιμένει να υποβαθμίζει. Όπως λέει, δεν θέλει το ενδιαφέρον του θεατή να επικεντρώνεται στη μελέτη της διαβάθμισης των αποχρώσεων του άσπρου μαύρου, αλλά να προβληματίζεται πάνω σε αυτό που αφηγείται η φωτογραφία, ή αυτοί που εικονίζονται στις φωτογραφίες του. Όμως οι φωτογραφίες του είναι πάντοτε αποτελέσματα μιας πολύ προσεκτικής παρατήρησης των φωτοσκιάσεων, των όγκων και των σχημάτων. Και έχει κατηγορηθεί ακριβώς γι’ αυτό, ότι δηλαδή δημιουργεί ωραίες εικόνες της ανθρώπινης δυστυχίας. Όμως η καλλιτεχνική ποιότητα αποτελεί για το Σαλγάδο ένα από τα εκφραστικά μέσα με τα οποία συγκροτείται η ποιότητα της αφήγησης η οποία παρουσιάζεται μέσα απ΄ τις εικόνες που δημιουργεί. Αφιερώνει πολύ προσπάθεια για να είναι το αποτέλεσμα της δουλειάς του καλλιτεχνικά άρτιο, επειδή η δυναμική και η πειστικότητα της εικόνα εξαρτάται από την καλλιτεχνική της δυναμική. Η επιμονή του Σαλγάδο στο ασπρόμαυρο δεν προέρχεται από έναν εκκεντρικό φορμαλισμό. Το ασπρόμαυρο του δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάσει μια πραγματικότητα σε όλη της την τραγική ένταση, να επιλέξει και να αναδείξει εκείνα τα στοιχεία που θεωρεί ότι αποτελούν δομικά χαρακτηριστικά της ιστορίας που αφηγείται, να φωτίσει κάτω και πίσω από την επιφάνεια του άμεσα ορατού.

Κάθε φωτογραφία του Σαλγάδο συνήθως είναι το αποτέλεσμα μιας δουλειάς που κάνει για πολύ καιρό, συχνά για χρόνια. Ο Σαλγάδο ζει για πολύ καιρό μαζί με τους ανθρώπους που φωτογραφίζει (στα εργοτάξια και στα χωράφια, στα στρατόπεδα προσφύγων και στους δρόμους της μετανάστευσης, στα χωριά των ιθαγενών…), γνωρίζεται μαζί τους, συζητάει και ακούει τις ιστορίες τους. Μόνο αφού γνωριστεί μαζί τους καλά και τους εξηγήσει για τη δουλειά του, αρχίζει να τους φωτογραφίζει, επιδιώκοντας πάντοτε να το κάνει με τη συναίνεσή τους. Τότε όπως λέει, συνήθως είναι οι ίδιοι που πηγαίνουν και του ζητάνε να τους φωτογραφήσει, επειδή έχουν πειστεί ότι η ιστορία τους και το πρόβλημά τους πρέπει να γίνουν γνωστά. Σχεδόν κάθε φωτογραφία του Σαλγάδο στηρίζεται σε μια ιστορία που τα πρόσωπα έχουν αφηγηθεί στο φωτογράφο. Και αυτό ισχύει ακόμα και για τις πιο τραγικές φωτογραφίες που έχει τραβήξει, για παράδειγμα αυτές από τα στρατόπεδα προσφύγων της Αφρικής, που δείχνουν σκελετωμένους ανθρώπους δίπλα στα παιδιά τους τα οποία έχουν πεθάνει από πείνα. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, υποστηρίζει ο Σαλγάδο, αυτοί οι άνθρωποι δέχτηκαν οι ίδιοι να φωτογραφηθούν. Με αυτό το τρόπο καταφέρνει να κάνει τους ανθρώπους που φωτογραφίζει αφηγητές της ιστορίας τους. Δεν τον ενδιαφέρει να συλλάβει μια δραστηριότητα, μια σκηνή, μία κίνηση στην υποτιθέμενη φυσικότητα που προϋποθέτει την άγνοια αυτού που φωτογραφίζεται (όπως λέει, δεν ενδιαφέρεται να φωτογραφίζει φαντάσματα). Ο Σαλγάδο θεωρεί τις φωτογραφίες του προϊόντα συνεργασίας με τους ανθρώπους που φωτογραφίζει. Μαζί δουλεύουν για πολύ καιρό για να αναπαραστήσουν την ιστορία τους. Ο ίδιος συχνά χαρακτηρίζει τις φωτογραφίες του «αναπαραστάσεις» και δεν πρόκειται για σχήμα λόγου. Υπάρχει έντονα μια δραματική (με την έννοια του θεατρικού) διάσταση στο έργο του. Στήνει θα λέγαμε ένα σκηνικό, με σενάριο, πρωταγωνιστές και ρόλους και αυτό είναι που καταγράφει με τη φωτογραφική του μηχανή. Δέστε για παράδειγμα τις φωτογραφίες από τη Serra Pelada. Οι εργάτες ξέρουν ότι τους φωτογραφίζει, συχνά στήνονται ένας – ένας για να φωτογραφηθούν και κοιτάνε τη μηχανή κατάματα, ακόμα κατά τη διάρκεια της δουλειάς, όταν είναι φορτωμένοι και σκαρφαλώνουν στις απότομες πλαγιές του ορυχείου. Μια από αυτές τις φωτογραφίες παρουσιάζει κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερο ενδιαφέρον, από αυτή την άποψη. Δύο όρθιοι εργάτες φορτωμένοι, περιμένουν να ανέβουν τη σκάλα. Και οι δυο κοιτάνε κατάματα το φωτογράφο, αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι ο τρόπος με τον οποίο έχουν σταθεί-στηθεί οι ίδιοι και όλοι οι υπόλοιποι εργάτες δίπλα τους και πίσω τους. Μια τέτοια αναγεννησιακού τύπου γεωμετρική τοποθέτηση των σωμάτων όλων αυτών των ανθρώπων δεν θα μπορούσε να προέλθει μέσα από μια τυχαία λήψη. Αν χωρίζαμε τη φωτογραφία κάθετα στη μέση, το αριστερό μισό της θα ήταν σχεδόν η κατοπτρική αντανάκλαση του δεξιού μισού της.

Έχει επίσης κατηγορηθεί, ότι δεν αποστασιοποιείται από το θέμα του όσο χρειάζεται για να μπορεί να είναι αντικειμενικός. Και πραγματικά, από αυτή την άποψη οι φωτογραφίες του δεν είναι αντικειμενικές περιγραφές μιας κενής και ουδέτερης πραγματικότητας. Ο Σαλγάδο δεν παρουσιάζει «όλες τις απόψεις», κάθε άλλο μάλιστα, το έργο του είναι απόλυτα στρατευμένο και τοποθετημένο σε μία μόνο πλευρά, στην πλευρά των αδικημένων. Στην πραγματικότητα ο Σαλγάδο καταλαβαίνει ότι δεν υπάρχει τρόπος να μιλήσεις αντικειμενικά για την αδικία και την καταπίεση παρά μόνο από την πλευρά των αδικημένων και των καταπιεσμένων και γι’ αυτό και οι φωτογραφίες του αποτελούν μια ουσιαστική περιγραφή της σύγχρονης πραγματικότητας. Και επίσης δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να δει κανείς τις φωτογραφίες του Σαλγάδο, παρά μόνο παίρνοντας θέση απέναντι σ’ αυτό που βλέπει, όχι την οποιαδήποτε θέση, αλλά στο πλευρό αυτών που υποφέρουν και αντιστέκονται.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ματιά του είναι περισσότερο πολιτική παρά ανθρωπιστική. Γι’ αυτό και περισσότερο από τη δυστυχία και τον πόνο, ή δίπλα στη δυστυχία και τον πόνο, επιδιώκει πάντοτε να αναδεικνύει το στοιχείο της αξιοπρέπειας, της αντοχής και της αντίστασης. Εξάλλου είναι σε αυτά που «ποντάρει» και ο ίδιος πολιτικά. Όπως δηλώνει, μέσα από τη δουλειά του, ερχόμενος σε επαφή με ανθρώπους οι οποίοι βίωναν τις πιο τραγικές καταστάσεις, άρχισε να αλλάζει τις απόψεις που είχε για τον κόσμο: «Αισθανόμουν ότι οι πολιτικές μου πεποιθήσεις μου πρόσφεραν απαντήσεις σε πολλά προβλήματα. Πίστευα πραγματικά ότι η ανθρωπότητα εξελίσσεται προς μια θετική κατεύθυνση». Αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι η εξέλιξη της ανθρωπότητας μπορεί να είναι και προς την αντίθετη κατεύθυνση, της καταστροφής και της βαρβαρότητας. Οι άνθρωποι που φωτογραφίζει και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο αναπαριστά την ιστορία τους, αποτελούν για το Σαλγάδο τα παραδείγματα που δείχνουν ότι μπορούμε να κατευθύνουμε την εξέλιξη προς μια θετική προοπτική.

Ο Σαλγάδο δεν είναι ένας φωτορεπόρτερ, αν και τη δουλειά που έχει κάνει φωτογραφίζοντας για τρεις δεκαετίες τα πιο σημαντικά γεγονότα, θα τη ζήλευαν πολλοί δημοσιογράφοι. Δεν είναι επίσης καλλιτέχνης φωτογράφος – ο ίδιος θα απέρριπτε έντονα έναν τέτοιο χαρακτηρισμό, παρά την αισθητική αρτιότητα του έργου του. Αυτό που κάνει, τον καθιστά περισσότερο ένα ακτιβιστή που παλεύει ενάντια στην κοινωνική αδικία σε όλο το κόσμο, χρησιμοποιώντας την φωτογραφική του μηχανή και την καλλιτεχνική του ικανότητα. Όπως λέει, προσπαθεί με τις φωτογραφίες του να κάνει γνωστά τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού. Γι’ αυτό και η δράση του ποτέ δεν περιορίστηκε μόνο στη φωτογράφιση. Συνεργάζεται με πολλές διεθνής ανθρωπιστικές οργανώσεις (με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στους οποίους έχει δωρίσει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του έργου του, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, τη Διεθνής Αμνηστία και τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα) και μαζί με τη γυναίκα του δραστηριοποιούνται για την αναδάσωση και την προστασία των τροπικών δασών. Επίσης είναι πρέσβης Καλής Θελήσεως της UNICEF. Θα μπορούσε να αμφισβητήσει κανείς την αποτελεσματικότητα, ακόμα και το ρόλο που παίζουν αυτές οι διεθνής ΜΚΟ και θα μπορούσαμε επίσης να πούμε πολλά για τις πολιτικές απόψεις του ίδιου του Σαλγάδο, αλλά δεν είναι αυτό που έχει σημασία για να καταλάβουμε το έργο του. Οι προσωπικές του πολιτικές επιλογές (η συνεργασία του με τις οργανώσεις αυτές), δείχνουν έναν καλλιτέχνη, ο οποίος δεν μένει ικανοποιημένος μόνο με το έργο του και προσπαθεί να περνάει πάντοτε σε πιο συγκεκριμένες μορφές δράσης. Και αυτή η απαίτηση να παίρνει κανείς ενεργά μέρος ενάντια στην αδικία, είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της δουλειάς του, που δεν καθορίζεται από το βαθμό συνεργασίας του με τις διάφορες διεθνείς ΜΚΟ, αλλά από την καλλιτεχνική ειλικρίνεια και την πολιτική τιμιότητα του καλλιτέχνη.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε, ότι οι φωτογραφίες του Σαλγάδο είναι πολιτικά εργαλεία. Το σύνολο του έργου του εικονογραφεί τη θεματολογία ενός σύγχρονου αντικαπιταλιστικού κινήματος: καταπίεση της εργατικής τάξης, ανεργία, μετανάστευση και προσφυγιά, γυναίκες σε απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, εξαθλιωμένα και υποσιτιζόμενα παιδιά, καταπίεση μειονοτήτων, φτώχεια των αναπτυσσόμενων χωρών, καταστροφή του περιβάλλοντος, πόλεμοι… Για το Σαλγάδο όλα αυτά τα ζητήματα δεν είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Οι φωτογραφίες του αποτελούν επίσης μια παρουσίαση των σχέσεων που υπάρχουν μεταξύ όλων αυτών, αλλά περισσότερο κι απ’ αυτό, οι φωτογραφίες του βεβαιώνουν για τη δυνατότητα να στρέψουμε την εξέλιξη της ανθρωπότητας προς την σωστή κατεύθυνση.

Το αφιέρωμα στο Σαλγάδο περιλαμβάνει ένα slide show φωτογραφιών του, επενδυμένο μουσικά με τρεις διαφορετικές εκτελέσεις του τραγουδιού «Construção», του αριστερού Βραζιλιάνου στιχουργού και μουσικοσυνθέτη Chico Buarque. Επίσης ένα φάκελο με πολύ περισσότερες φωτογραφίες, από διάφορες συλλογές του. Μαζέψαμε αυτές τις φωτογραφίες από πάρα πολλά sites και blogs (δίνονται τα πιο σημαντικά) και πολλές από αυτές δεν είναι καλής ποιότητας. Εντούτοις τις αφήσαμε για να μπορεί κανείς να σχηματίσει μια όσο το δυνατόν πιο συνολική εικόνα για το έργο του Σαλγάδο. Οι φωτογραφίες του Salgado βρίσκονται στο ακόλουθο αρχείο που μπορείτε να κατεβάσετε:

http://www.archive.org/download/Salgado/SebastioSalgado.zip

Κώστας Κ.

Πηγές:

1-http://www.madeinphoto.fr/
2-http://photography-now.net/listings/index.phpoption=com_content&task=view&id=375&Itemid=334
3- http://taringa.net/posts/imagenes/2723219/bolivia,-vista-por-dos-fotografos.html
4- :http://taringa.net/posts/imagenes/2365542/Fotografias-de-Sebastiao-Salgado.html
5- http://taringa.net/posts/imagenes/2443327/fotografias-de-sebastiao-salgado-ll.html
6-http://http://taringa.net/posts/imagenes/2565623/galeria-de-grandes-maestros-de-la-fotografia,todos-los-links.html
7- http://www.medios.org.ar/?p=50
8- http://muzderauli.wordpress.com/2009/07/30/sebastiao-salgado/
9- http://www.amazonasimages.com/accueil
10- http://muzderauli.wordpress.com/2009/07/30/sebastiao-salgado/,
11- http://karakaregokyuzu.blogspot.com/search/label/Sebastia%20Salgado,
12- http://deboradamato.blogspot.com/2007/04/exodos-la-lucha-por-la-tierra.html,
13- http://www.lensculture.com/salgado.html

Από το blog Αφορμή